इकोलेलिया म्हणजे काय?

महत्वाचे मुद्दे

1. इकोलेलिया म्हणजे काय?
   
2. इकोलेलियाची कारणे

• भाषा प्रक्रिया
• आकलनात्मक प्रक्रिया
• स्व-नियमन आणि आराम
• सामाजिक संवाद
• न्यूरोलॉजिकल फरक

    3. इकोलेलियाची चिन्हे

• शब्दांची पुनरावृत्ती
• उत्तर देण्याऐवजी प्रतिध्वनी
• मागील संभाषणे किंवा माध्यमांमधील वाक्ये वापरणे
• मूळ स्वरात शब्द आणि वाक्ये पुन्हा वापरणे 
• माहिती प्रक्रिया करण्यासाठी इकोलेलिया वापरणे
• स्व-नियमनासाठी शब्दांची पुनरावृत्ती करणे
• इकोलेलियाचा वापर मुख्यत्वे इतरांशी संभाषण किंवा संवाद साधण्यासाठी

     4. इकोलेलियाचे प्रकार

• इंटरॅक्टिव्ह 
• नॉन-इंटरॅक्टिव्ह
• तात्काळ
• उशिरा 

     5. मुलांमध्ये इकोलेलियाची भूमिका निदान आणि समजून घेणे

     6. इकोलेलियासाठी प्रभावी समर्थन

• भाषण थेरपी
• ऑक्युपेशनल
• वर्तणूक थेरपी
  

     7. संवाद निर्माण करण्यासाठी टिप्स

• मर्यादित शब्दसंग्रह वापरणे
• “wh” प्रश्न मर्यादित करणे
• दृश्य संकेत आणि मॉडेलिंग संभाषणे
  

इकोलेलिया म्हणजे काय?

इकोलेलिया म्हणजे इतरांनी उच्चारलेल्या शब्दांची आणि वाक्यांची पुनरावृत्ती (प्रतिध्वनी) म्हणजे जेव्हा एखादे मूल त्यांनी ऐकलेल्या शब्दांची किंवा वाक्यांची पुनरावृत्ती करते, जसे की प्रतिध्वनी.. वयाच्या तीन वर्षापर्यंत भाषा विकास प्रक्रियेचा हा एक नैसर्गिक भाग आहे. तीन वर्षाच्या वयानंतर इकोलेलिया हे विकासात्मक विलंब, भाषा विलंब, ऑटिझम, टॉरेट सिंड्रोम, बौद्धिक अपंगत्व इत्यादी इतर आजारांचे लक्षण असू शकते.

इकोलेलिया ऑटिझम असलेल्या मुलांमध्ये सामान्य आहे आणि ते अनेक कार्ये करते. ते संवादाचा मार्ग, स्वतःला उत्तेजित करण्याचा एक प्रकार, शांत करणारी यंत्रणा किंवा आनंदाचे साधन म्हणून उद्भवू शकते.

इकोलेलियाची कारणे

इकोलेलिया ही केवळ शब्दांची अचानक पुनरावृत्ती नाही – काही व्यक्तींसाठी भाषेवर प्रक्रिया करण्याचा, भावनांचे नियमन करण्याचा किंवा त्यांच्या गरजा व्यक्त करण्याचा हा एक अर्थपूर्ण मार्ग आहे. इकोलेलिया होण्याची काही कारणे अशी आहेत:

• भाषा प्रक्रिया आणि शिक्षण: ते भाषण समजून घेण्यास आणि सराव करण्यास मदत करते. अनेक मुले स्वतंत्र संवादासाठी इकोलेलियाचा वापर करतात.
• संज्ञानात्मक प्रक्रिया: काही व्यक्ती माहितीवर प्रक्रिया करण्यासाठी आणि संग्रहित करण्यासाठी शब्द किंवा वाक्ये पुनरावृत्ती करतात.
• स्व-नियमन आणि भावनिक आराम: परिचित शब्द किंवा वाक्ये पुन्हा पुन्हा वापरणे हे शांत करणारे असू शकते, जसे काही लोक शांत वाटण्यासाठी एखाद्या धूनला गुणगुणतात किंवा पुष्टीकरणाची पुनरावृत्ती करतात.
• सामाजिक संवाद आणि संवाद: कधीकधी, शब्द परिस्थितीशी पूर्णपणे जुळत नसले तरीही, इकोलेलियाचा वापर संभाषणांमध्ये सहभागी होण्यासाठी केला जातो.
• न्यूरोलॉजिकल फरक: इकोलेलिया मेंदू कसे प्रक्रिया करतो आणि भाषण कसे निर्माण करतो यामधील फरकांशी जोडलेला आहे. ते “चुकीचे” किंवा “वाईट” नाही – ते फक्त भाषेशी संवाद साधण्याचा एक वेगळा मार्ग प्रतिबिंबित करते.

इकोलेलियाची लक्षणे

• शब्दांचा किंवा वाक्यांचा अर्थ न समजता त्यांची वारंवार पुनरावृत्ती करणे.
• प्रश्नांची उत्तरे देण्याऐवजी प्रतिध्वनी करणे (उदा., जर विचारले गेले की, “तुम्हाला रस हवा आहे का?” तर मूल हो किंवा नाही म्हणण्याऐवजी “तुम्हाला रस हवा आहे का?” असे पुन्हा बोलते.)
• टीव्ही शो, चित्रपट, पुस्तके किंवा भूतकाळातील संभाषणांमधील वाक्ये वेगवेगळ्या संदर्भात वापरणे.
• वाक्ये मूळतः ऐकल्याप्रमाणे आणि लयीत त्याच स्वरात आणि लयीत पुनरावृत्ती करणे.
• मूळ वाक्ये तयार करण्यात अडचण येणे आणि त्याऐवजी पुनरावृत्ती केलेल्या भाषेवर अवलंबून राहणे.
• उत्तर देण्यापूर्वी माहिती प्रक्रिया करण्यासाठी इकोलेलिया वापरणे.
• विशेषतः तणावपूर्ण किंवा अतिउत्साही परिस्थितीत स्व-नियमनाचा एक प्रकार म्हणून शब्दांची पुनरावृत्ती करणे, विशेषतः तणावपूर्ण किंवा अतिउत्साही परिस्थितीत.
• संवाद सुरू करण्यासाठी किंवा चालू ठेवण्यासाठी पुनरावृत्ती केलेल्या वाक्यांचा वापर करणे (उदा., जेव्हा त्यांना जेवायचे असेल तेव्हा “दुपारच्या जेवणाची वेळ झाली आहे” असे म्हणणे).
  

इकोलेलियाचे प्रकार

इकोलेलियाचे इंटरएक्टिव्ह आणि नॉन-इंटरॅक्टिव्ह असे दोन प्रकार आहेत.

परस्परसंवादी (Interactive)

या प्रकारच्या इकोलेलियाचा वापर इतरांशी संवाद साधण्यासाठी आणि संवाद साधण्याचे कार्य करण्यासाठी केला जातो. पुनरावृत्ती होणारे शब्द किंवा वाक्ये गरज व्यक्त करण्यासाठी, प्रश्न विचारण्यासाठी किंवा संभाषण सुरू ठेवण्यासाठी वापरली जाऊ शकतात.

उदाहरणार्थ:

• आपला टर्न घेणे:
  पालक: “तुम्हाला भूक लागली आहे का?”
  मुले: “तुम्हाला भूक लागली आहे का?” (म्हणजे “हो, मला भूक लागली आहे.”)

• विनंती:
  मुले आवडत्या शोमधील “दरवाजे उघडा!” सारखी ओळ पुन्हा सांगतात, जेणेकरून त्यांना दार उघडायचे आहे हे समजते.
• सहमती किंवा पुष्टीकरण:
  एक मूल “हो!” म्हणण्यासाठी “बाहेर खेळायचे आहे?” असे प्रतिध्वनी करते

ते का घडते:

• मुल संवाद साधण्याचा प्रयत्न करत आहे परंतु नवीन वाक्ये तयार करण्याऐवजी परिचित वाक्ये वापरणे सोपे होऊ शकते.
• भाषा आणि सामाजिक संवादांचा सराव करण्याचा हा एक मार्ग असू शकतो.
• काही जण ते समजून घेण्याची पुष्टी करण्यासाठी किंवा स्वतंत्र भाषण तयार करण्यासाठी पूल म्हणून वापरू शकतात.

परस्परसंवादी नसणे  (Non-interactive)

हा प्रकार इतरांशी संवाद साधण्यासाठी वापरला जात नाही तर तो वैयक्तिक उद्देश पूर्ण करतो, जसे की स्व-नियमन, शांतता किंवा माहिती प्रक्रिया करणे.

उदाहरणे:

• स्वतःला शांत करणे:
  एखादे मूल जेव्हा भारावून जाते किंवा चिंताग्रस्त होते तेव्हा टीव्ही शो किंवा भूतकाळातील संभाषणांमधील वाक्यांची पुनरावृत्ती करते.

• भाषेचा सराव करणे:
  ते भाषण पद्धतींचा सराव करण्यासाठी स्वतःशी शब्द किंवा वाक्ये पुनरावृत्ती करतात.

• भूतकाळातील घटनांवर प्रक्रिया करणे:
  संवादानंतर काही तासांनी, ते स्वतःशी संभाषण पुनरावृत्ती करतात, त्याचा अर्थ लावण्याचा प्रयत्न करतात.

• आनंद:
  आवडत्या वाक्यांची पुनरावृत्ती करणे कारण त्यांना ते कसे आवाज करतात किंवा कसे वाटते ते आवडते.

ते का घडते:

• भावनिक नियमन आणि संवेदी ओव्हरलोडचा सामना करण्यास मदत करते.
• हे भाषेची स्मृती आणि आठवणीला समर्थन देते.
• काही व्यक्तींना परिचित शब्द किंवा ध्वनी पुनरावृत्ती करण्यात आराम मिळतो.

इकोलालिया तात्काळ आणि विलंबित देखील असू शकते:

तात्काळ

ती व्यक्ती शब्द किंवा वाक्ये ऐकल्यानंतर लगेचच पुनरावृत्ती करते.

उदाहरणार्थ:

• पालक: “तुम्हाला पाणी हवे आहे का?”
• मुल: “तुम्हाला पाणी हवे आहे का?” (हो किंवा नाही असे उत्तर देण्याऐवजी).

असे का घडते:

• प्रतिसाद देण्यापूर्वी भाषेवर प्रक्रिया करण्याचा हा एक मार्ग असू शकतो.
• ते स्वतःला शांत करण्याचा किंवा भावना नियंत्रित करण्याचा एक मार्ग म्हणून काम करू शकते.
• ते संवाद साधण्याचा प्रयत्न असू शकते, जरी त्यात मूळ भाषणाचा समावेश नसला तरीही.

उशीर

ती व्यक्ती तासनतास, दिवसांनी किंवा आठवड्यांनंतरही शब्द, वाक्ये किंवा अगदी संपूर्ण स्क्रिप्टची पुनरावृत्ती करते.

उदाहरणार्थ:

एक मूल एक कार्टून पाहते जिथे एक पात्र म्हणते, “चला साहसाला जाऊया!” दिवसांनंतर, मूल घराबाहेर पडताना तेच वाक्यांश बोलते.

असे का घडते:

• ही गरज, भावना किंवा विचार व्यक्त करण्याचा एक मार्ग असू शकतो (जरी शब्द अचूक परिस्थितीशी जुळत नसले तरीही).
• हे आत्म-सांत्वनाचे एक प्रकार असू शकते, विशेषतः जर पुनरावृत्ती केलेली वाक्ये आवडत्या शो किंवा मागील संभाषणांमधून असतील.
• हे भाषेच्या पद्धती आणि सामाजिक संवाद शिकण्यास मदत करू शकते.
  

मुलांमध्ये इकोलेलियाची भूमिका निदान आणि समजून घेणे

इकोलेलिया सामान्यतः भाषण-भाषा चिकित्सक, मानसशास्त्रज्ञ किंवा विकासात्मक तज्ञांद्वारे ओळखला जातो. तथापि, त्याला “समस्या” म्हणून मानण्याऐवजी, व्यावसायिक आता संप्रेषण आणि भाषा विकासात त्याचे कार्य समजून घेण्यावर लक्ष केंद्रित करतात. मूल्यांकनात हे समाविष्ट असू शकते:

• इकोलेलियाचा वापर कधी आणि कसा केला जातो याचे निरीक्षण करणे.
• ते संप्रेषणात्मक, संवेदनात्मक किंवा स्वयं-नियामक उद्देशाने काम करते की नाही हे ओळखणे.
• दडपशाहीची सक्ती न करता, गरज भासल्यास भाषेचा वापर वाढवण्याच्या पर्यायी मार्गांना समर्थन देणे.

इकोलालियासाठी प्रभावी समर्थन

स्पीच थेरपी, ऑक्युपेशनल थेरपी आणि बिहेवियर थेरपीच्या मदतीने मुलामध्ये अर्थपूर्ण संवाद निर्माण करण्यासाठी इकोलेलियाचा वापर केला जाऊ शकतो.

संवाद साधण्यासाठी टिप्स

ऑटिझम असलेल्या मुलांमध्ये इकोलेलिया दाबू नये, ते ऑटिझम असलेल्या अनेक मुलांसाठी संवादाचे एक प्राथमिक साधन असते आणि त्यांना अधिक प्रगत संवाद कौशल्ये शिकवण्यासाठी वापरले जाऊ शकते.

इकोलेलिया असलेल्या मुलामध्ये संवाद निर्माण करण्यासाठी इन्फोग्राफिक तुम्हाला टिप्स देतो. यामध्ये मर्यादित शब्दसंग्रह वापरणे, ‘wh’ प्रश्न मर्यादित करणे आणि त्याऐवजी निवड प्रश्न विचारणे, दृश्य संकेत वापरणे आणि संभाषण मॉडेलिंग करणे समाविष्ट आहे.

जर तुम्हाला ऑटिझम, डाउन सिंड्रोम, एडीएचडी किंवा इतर बौद्धिक अपंगत्वांबद्दल प्रश्न असतील किंवा मुलामध्ये विकासात्मक विलंबांबद्दल चिंता असेल, तर नई दिशा टीम मदत करण्यासाठी येथे आहे. कोणतेही प्रश्न किंवा शंका असल्यास, कृपया आमच्या मोफत हेल्पलाइनवर 844-844-8996 वर संपर्क साधा. तुम्ही आम्हाला कॉल किंवा व्हाट्सअॅप करू शकता.

डिस्क्लेमर : कृपया लक्षात ठेवा की हे इन्फोग्राफिक केवळ माहितीच्या उद्देशाने आहे आणि कोणत्याही प्रकारे ते वैद्यकीय सल्ला म्हणून मानले जाऊ नये.